İNSANLIĞIN GELİŞİMİ!

Çizim: FRANCISCO MUNGUIA

   İlk zamanlarda (İnsanların dağınık halde bulunduğu, insan türünün daha tam çağını belirleyemediğimiz bir anındaki döneme ilk zamanlar diyorum), yeryüzüne dağılmış durumdaki insanların sahip olduğu tek toplum aile, tek yasa doğa yasası, tek dil de jest ve kimi eklemlenmemiş sesler idi. Hiçbir ortak kardeşlik fikriyle birbirlerine bağlı değillerdi ve güç dışında bir hakem bulunmadığından birbirlerini düşman görürlerdi. Onlara bu kanıyı veren güçsüzlükleri ve cehaletleriydi. Hiçbir şey tanımadıklarından, her şeyden korkarlar, kendilerini savunmak için saldırırlardı. Yeryüzünde insan türünün merhametine terk edilmiş bir adam yırtıcı bir hayvan olmak zorundaydı. Başkalarından gelmesinden korktuğu her şeyi onlara yapmaya hazırdı. Korku ve güçsüzlük acımasızlığın kaynaklarıdır. (JEAN-JACQUES ROUSSEAU - Dillerin Kökeni Üstüne Deneme)

***

   Alman yazar ULRICH ALEXANDER BOSCHWITZ'in 'Yolcu' adlı kitabının sonundaki, İngilizce baskıyı yayıma hazırlayan PETER GRAF'ın Son Söz'ünden:   

   Her sabah soğukkanlı bir doygunlukla tıraşınızı oluyorsunuz. Beklentiniz dirlik düzenlikten, dostluktan, sevgi ve güzellikten başka bir şey değil. Etrafınızda olup bitenleri, kimi insanların mutluluğunuza yönelik bakışlarında çöreklenen imrenmeyi fark etmiyorsunuz bile. Ama hayat böyle sade mutluluklar kurmanıza izin vermez.

   Bir gün, tanımadığınız birileri, onlarınkinden farklı bir inanca ve ırka doğduğunuzdan, aslında şu ya da bu şekilde ulaşamadıkları ama hak ettiklerini düşündükleri refaha ulaştığınız için ya da sırf var olduğunuz için evinize dalıp yağmalarlar, sizi de tutuklarlar. Birden, doğduğunuzdan beri yurdunuz bellediğiniz ülkede bir yabancıya, bir ava, itilip kakılan, damgalanan, hiçbir insani değer atfedilmeyen bir yaratığa dönüştürüldüğünüzün farkına varırsınız.

   Hatta o zamana kadar hiç önemsemediğiniz inancınızın, ırkınızın bile farkına varırsınız. Düşmanınız sizi baştan yaratmıştır. O, kendi yenilmişliğinin acısını çıkarmayı sizi günah keçisine dönüştürerek kendi hakkı saymaktadır. (EMRE ERBATUR - Cumhuriyet Kitap)

***

çok olmadığımız kesin

çok olan tarafta değiliz

çok olan tarafta olmayacağız

Türkiye'de Kürt olacağız

Kürtlerde Ermeni

Ermenilerde Süryani

gidip Almanya'da Türk olacağız

Hollanda'da Surinamlı

Fransa'da Cezayirli

İran'da Azeri

Amerika'da zifiri zenci olacağız

çoğalan zencide mutlaka Kızılderili

İsrail'de Filistinli

köpeğin karşısında kedi

kedinin karşısında kuş olacağız

kuşun karşısında börtü böcek

hakemler hep karşı takımı tutacak

ve biz hep yedi kişiyle tamamlayacağız maçı

çiçeklerden kamelya olacağız

az kolumuzun tarafında

solda olacağız

bu itirazın ilk şartı

devrimi çoğaltırken çünkü

bir başka devrime hızla azalacağız

bu da itirazın ikinci şartı

NEVZAT ÇELİK

Merhaba!

    

NÂZIM HİKMET MEMLEKET

   "Komünist oldum olalı, güzel sanatlardan beklediğim, istediğim şey, halka hizmetleri, halkı güzel günlere çağırmalarıdır. Halkımızın acısına, öfkesine, umuduna, sevincine, hasretine tercüman olmalarıdır. Sanat anlayışımda değişmeyen işte budur. Geri yanı boyuna değişti, değişiyor, değişecek. Değişmeyeni en dokunaklı, en usta, en faydalı, en güzel, en mükemmel ifade edebilmek için durup dinlenmeden değiştim değişeceğim."

NÂZIM HİKMET

   HALUK ORAL - Şiir Hikâyeleri:

   Melih Cevdet, 1950 yazında, Abidin-Güzin Dino çiftinin Çiftehavuzlar'daki yazlık evinde eşiyle birlikte misafirdir. Nâzım Hikmet de bu evin müdavimleri arasındadır. Melih Cevdet'ten bir isteği olur: 

   "Kuvay-i Milliye Destanını yazıyordu, bir bölüme 16 Mart Şehitleri'yle başlayacaktı, bana, 'Belgeler lâzım, ben rahat dolaşamıyorum, ne olur, bir kitaplıktan gerekli belgeleri buluver' dedi."

   Melih Cevdet, Beyazıt Kütüphanesi'ne giderek 1920 yılının gazetelerini inceler, istenilen bilgiyi toparlar, hem de bu bilginin bir şair tarafından istendiğini unutmadan yapar bunu: 

  "Götüreceğim bilgi bilimsel bir yapıt için değildi, bir şiir içindi, ona göre seçmeliydim. Nâzım Hikmet'in şiirini biliyordum, hangi çeşit bilgi ile neler yapacağını kestirmeliydim. Okuduklarım içinde şunlar bana ilginç göründü: Erlerden üçü uyurken süngü ile öldürülüyor, ikisi kurşuna diziliyor, altıncı şehidin nasıl öldürüldüğü belli değil ve adı bilinmiyor. İki şehit mezarı belli değil. Bunlardan Nâzım Hikmet'in nasıl bir şiir çıkaracağını merakla bekledim."

   Bu araştırmalar şiire şöyle yansımıştır:

   Uykuda kestiler üçümüzü,

kurşuna dizdiler ikimizi,

Ahmet oğlu Nasuh arkadaşımın adı,

Reşadiyeli Veli oğlu Memet benimkisi.

Bir de altıncımız var,

kara kaytan bıyıklı bir şehit

son mekânı şöyle dursun,

adını da bilen yok...

Karikatür: CEMAL NADİR

Bursa'nın ufak tefek yolları

Ağrıdan sızıdan tutmaz elleri

Tepeden tırnağa şiir gülleri

Yiğidim aslanım aman burda yatıyor.

Bir şubat gecesi tutuldu dilin

Silaha bıçağa varmadı elin

Ne ana ne baba ne kız ne gelin

Yiğidim aslanım aman burda yatıyor.

Ne bir haram yedin ne bir cana kıydın

Ekmek kadar temiz su gibi aydın

Hiç kimseler duymadan hükümler giydin

Döşek diken diken yastık batıyor

Yiğidim aslanım burda yatıyor.

Zindanı taştan oyarlar

İçine bir yiğit koyarlar

Sağa döner böğrü taşa gelir

Sola döner çırılçıplak demir

Çeliğin hası da yiğidim aman böyle bilenir

Döşek melul mahzun yastık batıyor

Yiğidim aslanım aman burda yatıyor.

Bugün efkârlıyım açmasın güller

Yiğidimden kötü haber verirler

Demirden pencere taştan sedirler

Döşek melul mahzun yastık batıyor

Yiğidim şahinim aman burda yatıyor.

Mezar arasında harman olur mu?

On üç yıl hapiste derman kalır mı?

Azrail aç susuz canın alır mı?

Döşek melul mahzun yastık batıyor

Yiğidim şahinim aman yerde yatıyor.

Dilinde dilimi bulduğum

gücüne kurban olduğum

Anam babam gibi övdüğüm

Dayan hey aslan ustam 

A benim yiğidim dayan

Dayan hey gözünü sevdiğim

Bugün efkârlıyım açmasın güller

Yiğidimden kötü haber verirler

Sana kökü dışarda diyenlerin kökleri kurusun

Kurusun murdar ilikleri dilleri çürüsün

Şiirin gökyüzü gibi herkesin

Sen Kızılırmak kadar bizimsin

En büyük ustası dilimizin

Canımız ciğerimizsin.

Bugün burdaysa şiirin, yarın Çin'dedir

Bütün hışmıyla dilimiz

kökünden sökülmüş bir çınar gibi 

Yüreğimiz içindedir.

Bugün burdaysa şiirin, yarın Çin'dedir

Acısıyla sızısıyla alnının kara yazısıyla

Bir yanı nur içinde tertemiz

Bir yanı sızım sızım sızlayan memleketimiz içindedir

BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU

(Zindanı Taştan Oyarlar)

Merhaba!

  

EJDERHAYI DİZE GETİRMEK İÇİN

   "Gelişmiş Batı dünyasının,

 olanakları ve ihtişamıyla çok zengin olduğu zannedilse de çoğu zaman insan kalbindeki güzelliği öldürür."

SEAN PENN

(Türlü İşlerin Adamı Bob Honey)

   Sean Penn'in Türlü İşlerin Adamı Bob Honey'de Amerika toplumuna dair anlattığı hikâye aslında tüm insanlığın onu yok eden bir politik devinimde ufalanışının hikâyesi. İnsan yaşamının otomat hale getirilip, ahlak ve değerlerinin çökertilmesi, bunların yerini paranın, reklamın, imajın alması... Sean Penn bu kirli dünyanın oyununa çomak sokan, ülkesindeki muhalif kanadın cesur bir sanatçısı olarak romanıyla toplumsal meselelere yaratıcı bir bakış açısı sunuyor. Romanda da dendiği gibi umarız: "EJDERHAYI DİZE GETİRECEĞİZ." (DUYGU AYDIN - Cumhuriyet Kitap)

***

   1993'ün yılbaşında Patricia Anderson 1979 model Chevrolet Malibu otomobiliyle dört çocuğunu yılbaşı için tertiplenen dini törenden eve götürmekteydi. Kırmızı ışıkta durdu ve yeşili beklerken başka bir araba Anderson'un arabasına arkadan çarptı. Anderson'un Chevrolet Malibu'su hemen alevlere büründü. Çarpan arabanın şoförü sarhoştu. Anderson ve dört çocuğu ikinci ve üçüncü derece yanıklarla kurtarılarak hastaneye kaldırıldılar. Üç çocuğun vücutları % 60'ın üstünde yanıktı. Birinin elinin kesilmesi gerekti. Patricia Anderson Chevrolet Malibu'nun üreticisi General Motors şirketine dava açtı. Davacının avukatlarının temel tezi Chevrolet Malibu'nun yakıt tankının çarpmalara karşı korunaklı bir şekilde imal edilmediğiydi. Dava biraz uzun sürdü ve pek çok inceleme yapıldı. Nihayetinde Los Angeles Yüksek Mahkemesi Patricia Anderson'u haklı buldu ve General Motors'u tazminata mahkûm etti. Buraya kadarı pek normal, pek olağan gibi görünüyordu. Ancak mahkemenin yürüttüğü araştırma sırasında ortaya çıkanlar dehşete düşürücü idi. Araştırma süresince General Motors yönetiminin davaya konu olan modeldeki araz hakkında bilgi sahibi olduğu ve bu konuda hiçbir şey yapmadığı ortaya çıktı. Adı geçen modelde yakıt deposu ile arka tampon arasındaki mesafe yaklaşık 28 cm idi, oysa güvenli uzaklığın en az 44-45 cm civarında olması gerekiyordu. Üstelik yakıt deposuyla aks arasında koruyucu bir plakanın olması gerekiyordu ve adı geçen modelde yoktu. Azman şirket bunu bildiği halde 1979 yılında bu Malibulardan bir sürü üretmiş ve piyasaya sürmüştü. Hatanın bilincinde olmasına rağmen hiçbir aracı geri çağırmamıştı ve neredeyse yürüyen bomba haline gelen modelden pek çok aracın Amerikan otobanlarında cirit atmasına göz yummuştu. Peki ama neden geri çağırmamıştı?    Sorunun cevabı da mahkemenin araştırma sürecinde ortaya çıktı. Azman şirketin muhasebe ve hukuk departmanları bir hesap yapmışlardı. Bu hesaba göre bahsedilen yakıt deposu sorunundan dolayı bir yılda ortaya çıkabilecek ölüm sayısı yaklaşık 500 kadardı (ne kadar da kesin hesaplamışlar değil mi?). Geçmişte mahkûm oldukları tazminatlara bakarak ölüm başına yaklaşık 200 bin dolar tazminat ödeyeceklerini tahmin etmişlerdi. 500 ölüme yapacakları toplam ödemeyi Amerikan otobanlarını hallaç pamuğu gibi atan General Motors imali otomobillerin sayısına (o dönemde yaklaşık 41 milyon) bölmüşler ve araç başına 2,4 dolar ödeyeceklerini bulmuşlardı. Diğer taraftan Patricia Anderson'un Malibu'su türünden tün standart dışı, hasarlı araçları geri çağırmaları ve bunları standartlara uygun olanlar ile değiştirmeleri durumunda ise otobanlara sürdükleri araç başına 8,59 dolar ödeyeceklerini hesaplamışlar. İşte bu hesap ve aradaki fark Patricia Anderson ve çocuklarının kaderini belirlemişti. Patalojik bir kurum olan şirket araçları geri çağırıp 8,59 dolarlık maliyete katlanmak yerine araçları trafikte tutarak 2,4 dolarlık olası maliyete katlanmayı tercih etmiş ve çok yerinde bir şekilde araç başına yaklaşık 6 dolarlık bir tasarrufa imza atmıştı. İnsanlar ölebilirmiş, amaan kimin umurunda? Önemli olan araç başına 6 dolarlık tasarruf değil mi? Kapitalist sermaye birikimi insan hayatını emmekte ve bitirmektedir. (SERDAL BAHÇE - soL Haber) 

***

"Dünya insanları kapitalizmin açgözlülüğü ve hırsından arınmış olarak yetiştirilmelidir."

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK










Merhaba!

GERÇEK ŞAİR, GERÇEK ŞİİR

   "Şair de yaşadığı toplumda çalışması gereken, evine ekmek götürmek zorunda olan biridir. Öbür insanlarla birlikte acı da çekebilir. Yazdığı dizeler şairin kendini ayrıcalıklı bir yere koymasını gerektirmez." (BERRİN TAŞ - Söyleşi: KADİR İNCESU/BirGün Kitap)

   Çok bilmişlerden

dinlemesini bilmeyenlerden uzak dur

az bilenler iyidir
onlar hep anlamak ister
kibirden kurtulmuşlar
sana insanlığını anımsatır
çok bilmişlere boşuna
kendini anlatmaya kalkma anlamazlar
susmak
boş konuşmaktan iyidir
kimileyin susmak da konuşmak anlamına gelebilir

BERRİN TAŞ
(Geceyarısı Şiirleri)



***

   "Çalçene şiircikler, bir kaşık suda gargara.

 Şiir bir durum, bir sorun üzerinde ölçülü konuşan, 

susunca da bizim düşünmemizi bekleyen bir olgunluktur."

BEHÇET NECATİGİL

(Bile/Yazdı)

***

   "Yaşamda bolca şiir var. Ne zaman isterse çıkar gelir. 

Ben yalnızca hayata daha dikkatli bakmaya, yeni geleni bulmaya çalışıyorum."

ARİFE KALENDER

(Söyleşi: GAMZE AKDEMİR/Cumhuriyet Kitap)

***

CEYHUN ATUF KANSU
(Karikatür: MUSTAFA BİLGİN)

   ATAOL BEHRAMOĞLU - Cumhuriyet Kitap:

   Benim için Ceyhun Atuf Kansu "Kızamuk Ağıdı"dır.

   "Gamlı, donuk kış güneşi"nin ağzından, kızamık gibi bugün sıradan bir hastalıktan can veren bebelerin, yoksul köy çocuklarının ağıtını yazan şair-hekimdir.

Bir köy gördüm tâ uzaktan,

Dağlar ardında kalmış, bilmezsiniz,

Kar örtmüş, göremezsiniz karanlıktan,

Yalnızlıkta üşür üşür de çaresiz.

Ben gördüm bu köyü, damlarının altında,
Çocukları kızamuk döküyor,
Gözleri, göğüsleri, yüzleri, ah bırakılmış tarla,
Gelincikler arasından öyle masum bakıyor.

(...)

Ali'lerin kızı Emine'yi gördüm,
Öldü... Yusufların Kadir öldü, emmisinin Durdu öldü,
İkindiye doğru, evlerine vardım,
Gördüm, Döne öldü, Ali öldü, Dudu öldü.

Bir bir saydım, yirmi üç çocuk,
Ah, güllü Gülizar öldü,
Gördü kış güneşi, gamlı ve donuk,
Daldı oğlanlar, çiçekti kızlar, öldü.

   Türk şiirinde belki de bir ilktir bu... Bir şiirde ölen çocukların adlarının sıralanması... Tek tek sayılan bu isimlerin gerçek kişilerin adları olduğundan da kuşku duymam.

   Ceyhun Atuf Kansu hem şair hem bir çocuk hekimi olarak, ilaçsızlıktan, çaresizlikten ölüp giden bu çocukların acısını yüreğinde hep taşımış olan kişidir...

Gamlı türkümle tepeden aşağı bıraktım,

Bıraktım kendimi düşesiye, ölesiye,

Bu acıdan sonra nasıl doğacaktım,

Nasıl dönecektim aynı köye?

İniyor ve karaltında örtüyordum,

Bu çocukları, bu habersiz çocukları,

Görmediniz, anlatamam, ürperiyorum.

Bir şey demek için açılmıştı dudakları.

   Bu kahredici acıların tanığı "Gamlı, donuk kış güneşi", çocuk hekimi-şair, duyarsız toplumun duyarsız aydınlarına şu acıtıcı soruları yöneltir:

Ah, ben bir gün tepelerden, tepelerden

Varıp önünüze, önünüze dikilip duracağım,

Aydınlardan, hekimlerden, öğretmenlerden,

Bir gün soracağım, bu çocukları soracağım.

O çaresiz, o yalnız, o karanlık günde,

Siz neredeydiniz diyeceğim, neredeydiniz?

Ben perişan, utanmış... bu köyün üstünde,

Kahrolurken, siz beyciğim neredeydiniz?

Ben, bir günde yirmi üç küçük ölünün,

Gömüldüğünü gördüm bu köyde kızamuktan,

Ya siz ne gördünüz, söyleyin, söyleyin,

Bir şey söyleyin, bir şey söyleyin uzaktan.

***

   "Sanatçı her insanın olması gerektiği gibi kendisine saygısı olan adamdır. Ama yeteneği imtiyazı değildir. Üstelik daha fazla sorumluluk yükler sahibine. Ve taraftır. Vicdanın, onurun, haysiyetin ve mazlumun tarafındadır."

ERCAN KESAL

(Söyleşi: SELÇUK ÖZBEK - BirGün Gazetesi)

***

   "Başarı, muafiyet arayan sanatçıyı bir kaçağa dönüştürür, dönemlerinden kaçanlar da, o dönemle birlikte ilk unutulanlar olurlar. Efendileri ölmeden devrini tamamlayan dalkavuklara benzerler."

JOHN BERGER

***

Ben aydınlık ve özgürlük delisiyim

Varsın hainleri gizlesinler soğuk bir taş altında

Dürüstçe yaşadım ben, karşılığında

Yüzüm doğan güneşe dönük öleceğim.

JOSE MARTİ

(Çeviri: ATAOL BEHRAMOĞLU)

Merhaba!

ASLINDA YAŞAM BASİTTİR

   Nâzım Hikmet'in, "hayatı ciddiye alacaksın" önermesini insanlar yanlış anlıyorlar ve güncel olanı ciddiye alıyorlar. Ne bileyim, kariyer yapmayı, teknolojiyi, içgüdüsel isteklerini ve sorunlarını... Oysa dalgaların dağıttığı çakıltaşları birbirini arıyor, bundan haberleri yok. 

SALİH BOLAT

(Söyleşi: AHMET ÖNEL - Cumhuriyet Kitap)

***

   Yetişmemiz gereken bir yer yok, yarışmamız ve geçmemiz gerekenler yok, sadece biz varız. Güneş batıyor, gökyüzü tupturuncu. Kim bilir belki eve gitmeden önce sahile uğrar, dalgaların kayalıklarla sohbetine dalarız ya da bir ağacın altında soluklanır, yüzümüzü akşam güneşine açarız.

HAFİZE ÇINAR GÜNER

(Cumhuriyet Kitap)

***

   Naci'nin sağ elini sıktı içtenlikle. "Ne yapıyor benim şehzadem?"

   "Günü öldürüyorum Dayı" dedi Naci ve bu buluşunu beğendi. "Hayır oğlum biz günü değil gün bizi öldürüyor" dedi Dayı.

   "Doğru" dedi Naci ve alınmadı. "Ben, günü öldürmeyi boş vakit geçirmek anlamında kullandım."

   Dayı bilgece güldü. "En boş sandığın gün bile tıka basa doludur, her an bize yararlı ya da yararsız bir şeyler getirir götürür ama biz varlığımızda ve zamanda meydana gelen bu gizli alışverişin farkına varmayız çok kere. Yaşamayı, hayatı birtakım olaylarla tarif etme alışkanlığı öyle bir yerleşmiş ki kafalarımıza, olaysız bir gün geçti mi yaşamadığımızı sanıyoruz."

MUZAFFER BUYRUKÇU

(Dar Sokaklardaki Duman)

***

   James Joyce'un, o güne dek alışıldık bir dolu kalıbı yıktığı, kimseyi kahraman kılmadığı Ulysses' te, her şey tek bir günde olup bitiyor. Sabah kalkan karakterlerimizin gece yatağa girmelerine dek bir dolu şey okuduğumuz 16 Haziran 1904 gününün tek özelliği var; olağanüstü ve olağandışı hiçbir şeyin olmaması. Bayram değil, azizler günü değil, savaş yok, isyan yok. Çünkü tek bir günde yaşadığımız en sıradan olaylar aslında bizim gerçek hayatımızı teşkil ediyor ve ille de bir kahramanlık arayacaksak, o güne sığdırdıklarımızdan ibaret. 

   Ve tüm bunları belki de bize bir şeyi hatırlatmak için yapıyor Joyce; Bloom, yani halk ile Dedalus, yani delişmen sanatçı, birbiriyle buluşsun ama birbirlerine hapsolmasınlar. Çünkü birbirleriyle, yani sanat insanla, Ulysses okur ile buluşmadığı sürece kıymeti yok. (FUAT SEVİMAY - Cumhuriyet Kitap)

JAMES JOYCE

Merhaba!